Workum (Friesland)

Vanuit Hindeloopen reden we naar Workum, eveneens behorend tot de elf Friese steden. We vonden een grote parkeerplaats bij de Poiesz supermarkt, waar we later meteen onze boodschappen zouden kunnen doen. Achter de winkel om liepen we over het Koffepaed langs de Diepe Dolte. Aan de overkant zagen we een grote kerk: teken dat we vlakbij het oude centrum waren. Een inwoner die we kort spraken vertelde dat het passantenhaventje nog betrekkelijk nieuw was en dat hij het beeld van die twee leeuwen niet kon waarderen: noch de vormgeving noch het feit dat het ook nog van een buitenlandse kunstenaar was. Zijn smaak kon ik begrijpen, maar feit is dat deze fontein behoort tot het internationale 

11 Fountains kunstproject voor Leeuwarden-Fryslân 2018. Na Balk en Hindeloopen was dit trouwens de derde plaats waar we dit soort leeuwen prominent aanwezig vonden. 

Over het bruggetje links kwamen we in de Begine, een alleraardigst woon- winkelstraatje. Een bezienswaardigheid die je niet zo 1-2-3 terugvindt in de toeristische informatie vonden we hier op nr 17: de Begine Smidte, een van de vele voormalige smederijen in Workum. In de zomer van 2011 is deze smidse in oude luister hersteld onder de hoede van een stichting, die de oude vakkennis wil behouden en onder de aandacht wil brengen van het publiek. Wij hadden het geluk dat de smederij op deze Monumentendag open was en in bedrijf. Er was verder niemand en beide mannen, die er die dag aan het werk waren, namen rustig de tijd voor een praatje over de smederij en hun vrijwilligerswerk. Mooie kerels met werkhanden. Je kunt er daar vervaardigde kleinigheden kopen of een donatie in de pot doen om de smederij te steunen. Voor ons was het een van de leukste ontmoetingen tijdens ons verblijf in Gaasterland.

Harlingen, Makkum en Workum waren van oudsher centra van aardewerknijverheid. Sinds de late middeleeuwen was het graven en bakken van klei voor de fabricage van bakstenen, vloertegels en dakpannen van groot belang in Friesland. Door de snelle verstedelijking in Holland (en deels Friesland) en nieuwe bouwvoorschriften was de vraag naar bakstenen en dakpannen groot. Later in de 17e eeuw werd dat minder en moesten er fabrieken sluiten. Een enkeling stapte over op de vervaardiging van fijnkeramiek (tegels en schotels e.d.).  Dan snap je ook waarin het kunst- en sieraardewerk van Makkum en Workum zijn oorsprong vindt. Workum telde in 1845 nog 5 potten- en pannenbakkerijen. Wie ervan houdt kan zich verkneuteren voor de etalage van pottenbakkerij Kunst, waar exotische olifanten en Friese boegbeelden als grutto en kievit elkaar gemoedelijk gezelschap houden. 

Maar borden zijn er niet alleen voor de sier, ze moeten ook gevuld kunnen worden ten behoeve van de inwendige mens. Alleen al op de Merk was daarvoor alle gelegenheid, heerlijk in het zonnetje op corona afstand. De Merk met het stadhuis en de Sint-Gertrudiskerk met haar grote losstaande toren (1523/1545) vormt het centrum van de stad; ook de Waag (1650) staat hier en daarin herken je de stad, want het waagrecht behoorde met het markten tolrecht en vaak ook het muntrecht tot de stedelijke rechten. Workum heeft geen verdedigingswallen zoals vele andere steden, maar is vrij langgerekt gebouwd langs de in 1785 gedempte Wymerts. Eerst liepen we langs de Waag en het vrolijke draaiorgel naar de kerk.

De huidige Sint-Gertrudiskerk dateert van ongeveer 1480 en is de grootste laatgotische kruiskerk van Friesland, zo lees ik op de website van de kerk. Bijzonder was hier de collectie doodsbaren, waaronder ook kleine baren voor kinderen. Negen van de twaalf baren waren beschilderd met afbeeldingen van een bepaald gilde. Leden van de gilden en hun kinderen werden tot in de 19e eeuw op hun eigen gildenbaar ten grave gedragen. Links de Bakkersbaar, foto onder Boerenbaar (onder) en Apothekers- Chirurgijnbaar.

Baren voor de binnenschippers (onder) en grootschippers

Smedenbaar (onder) en kinderbaar voor de schippers

Workum is gebouwd aan weerszijden van de Wymerts, een gegraven waterweg die de verbinding vormde tussen de haven van Workum en de Friese binnenmeren. In 1785 is deze gedempt. Het oudste gedeelte wordt nu it Noard genoemd, in het verlengde aan de andere kant van de Merk ligt it Súd. In oude tijden waren hier veel bedrijfjes, nu is het gezellige straat waar oude gevels in diverse stijlen en leuke, kleinschalige winkels, terrasjes van lekkere hapjes- en ijsgelegenheden goed samengaan. Alleen de poort naast een statige gevel herinnert nog aan de oude functie van Stadsburgerweeshuis. Iets verderop passeren we het Jopie Huisman Museum. 

Terug bij de Merk. Tegenover de kerk is een poort met een Gevelstenenmuur. Hier zijn gevelstenen ingemetseld van oude gebouwen, die in de loop van de tijd verdwenen zijn. Met een plattegrond vertelt dit iets over de historie van Workum. Op een binnenplein vonden we dankzij de open monumentendag meer kunst en cultuur, van prachtige sculpturen en schilderijen tot workshops pottenbakken voor kinderen. 

 

Tot slot hebben we nog het stadhuis bezocht. Het oudste deel van het pand dateert uit de 15e eeuw, maar in 1727 kreeg het nieuwe gevels en een ander dak.

Ook hier werden we weer verrast en wel door het goudleerbehang op de wanden. Vorig jaar hebben wij met deze wandbekleding kennis gemaakt in Duitsland, in Schloss Moritzburg. Daar was toen zelfs een tentoonstelling en uitleg over de restauratie van dit soort behang. Wat leeswerk leerde toen dat de (zuidelijke) Nederlanden best een grote rol speelden bij de vervaardiging van dergelijk luxe behang. Leuk om dat hier nu ook terug te zien. 

Wij namen voorlopig afscheid van Workum, hoewel we de haven en oude scheepswerven geen eer hebben aangedaan. Dat bewaren we dan voor een volgende keer, met wat meer voorbereiding. Dit spontane bezoek is ons in ieder geval goed bevallen.

Ik heb meermalen naar toeristische pagina's verwezen via links. Maar wie meer dan oppervlakkig geïnteresseerd is in de historie en verschillende aspecten van Zuidwest Friesland vindt de volgende brochure misschien wel leuk: https://www.agendaijsselmeergebied2050.nl/binaries/agenda-ijsselmeergebied/documenten/brochures/2018/jan/30/cultuurhistorische-ijsselmeerbiografie-friesland/rce014-brochure_ijsselmeerbio_friesland_0.pdf